ΦΥΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Λυγαριά
Vitex agnus-castus
Η Λυγαριά ή Λυγιά, όπως συνηθίζουμε να την αποκαλούμε στην Κεφαλονιά, είναι φυλλοβόλος θάμνος που μπορεί να φτάσει τα 4 μέτρα ύψος. Τα ευλύγιστα κλωνάρια της χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα στην καλαθοπλεκτική. Στην Κεφαλονιά, υπάρχουν μαρτυρίες ότι στα καλάθια και τις κόφες που έφτιαχναν οι παλαιότεροι, το κυρίως σώμα ήταν φτιαγμένο από καλάμι, ενώ ο πάτος, το χερούλι και το στεφάνι ήταν από λυγιά. Η καλαθοπλεκτική υπήρξε για κάποιους Κεφαλονίτες η κύρια δραστηριότητα, καθώς οι κόφες, μικρές και μεγάλες, χρησίμευαν σε όλες τις εργασίες, από το σπίτι μέχρι τον τρύγο και το λιομάζωμα. Σήμερα, η χρήση και κατασκευή τους έχει εκλείψει και δεν υπάρχει κανείς ντόπιος που να γνωρίζει την τέχνη αυτή.
Το φυτό χρησιμοποιούνταν επίσης για τη δημιουργία ισχυρού σχοινιού με γερούς κόμπους. Μελετητές της Οδύσσειας, βασισμένοι σε εθνοβοτανικές αναφορές, πιστεύουν ότι τα σχοινιά που χρησιμοποίησε ο Οδυσσέας για να δέσει τους συντρόφους του στις κοιλιές των κριαριών, προκειμένου να δραπετεύσουν από τον Κύκλωπα, ήταν φτιαγμένα από κλαδιά λυγιάς (Οδύσσεια, στίχος 9.427).
Τα φύλλα της είναι γραμμοειδή και λογχοειδή, με χνουδωτή την κάτω επιφάνεια. Λόγω της παλαμοειδούς μορφής τους, εύκολα συγχέονται με τα φύλλα του γένους Cannabis. Τα κυανά, εντυπωσιακά και αρωματικά άνθη της εμφανίζονται από τα μέσα του καλοκαιριού έως και τον Σεπτέμβριο.
Σύμφωνα με τον μύθο, η Ήρα, προστάτιδα θεά του γάμου, γεννήθηκε κάτω από έναν θάμνο λυγιάς. Οι γυναίκες στις τελετές των Θεσμοφορίων ξάπλωναν πάνω σε κλαδιά λυγιάς, πιστεύοντας ότι έτσι θα διατηρούσαν την αγνότητά τους. Η επιστημονική ονομασία του φυτού, Agnus-castus, σημαίνει "αγνός".
Η φαρμακευτική δράση του φυτού στην αρχαιότητα αναφέρεται από τον Ιπποκράτη και τον Διοσκουρίδη. Τα εκχυλίσματα του καρπού της λυγιάς είναι ιδιαίτερα γνωστά σε σύγχρονα φαρμακευτικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου. Οι καρποί έχουν καυστική γεύση και χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο του πιπεριού. Παλαιότερα, στη λαϊκή ιατρική χορηγούνταν ως ανασταλτικό των σεξουαλικών ορμών και γι’ αυτό ονομαζόταν"πιπέρι των μοναχών".
Χάρη στην ομορφιά των ανθών της και στις ποικίλες χρήσεις του φυτού, έχει επικρατήσει η εξής λαϊκή ρήση:
"Όποιος περάσει από λυγιά και δεν πάρει κλωνάρι, να μαραθεί, να ξεραθεί, να πέσει στο κλινάρι" (Τα Δημώδη ονόματα των φυτών, Theodor von Heldreich).
